تهران- ایرنا- تکریم نام و یاد درگذشتگان از کهن‌ترین میراث‌های ایرانیان آیین‌مند است، قرار گرفتن در آستانه نوروز، فصل مهمی از همدلی مردمان کشورمان در اجرای آن آیین‌ها را با خود به همراه دارد، تجلی این مهم را در قالب سرزدن و دیدار با مهمانان بهشتی قبل از آغاز سال نو با آیین «عرفه» شاهد هستیم.

به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، در تاریخ پرشکوه تمدن‌ساز ایران، رفتار و کنش‌های آئین‌مند ایرانیان باورمند به آداب، رسوم و سنتی که تجمیع آن‌ها فصل مهمی از فرهنگ و تمدن جهان را بنیان گذاشته و ارابه‌اش را به پیش رانده، خود می‌تواند مرکبی دیگر برای پیمودن مسیر روزهای آغاز قرن پانزدهم خورشیدی و نوروز ۱۴۰۱ با وجود شرایطی مشابه نوروز پیشین (کرونا) باشد.

پس این‌بار به بهانه فرارسیدن نوروز ۱۴۰۱ خورشیدی خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) در مرور آئین‌های فرهنگ‌ساز و همدل با جشن نو شدن زمین ، تلاش می‌کند به آن دسته ‌رفتارهای آیینی و نمایشی بپردازد که اجرای آن‌ها توسط افراد یک خانواده بتواند روزگاران را برای خانواده‌ها به ارمغان آورد.

تکریم مقام، نام و یاد درگذشتگان در قامت آیین‌های نوروزی

پاسداشت درگذشتگان همواره نزد ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته است و به سبب همین احترام، شاهد شکل‌گیری آیین‌های متعددی برای تکریم مقام، نام و یاد درگذشتگان نزد ایرانیان هستیم.

ایرانیان در آستانه نوروز علاوه بر آنکه بر زندگی خود، از خانه تا محیط طبیعت، دوستان و آشنایان اقدامات مختلفی شامل مراسم خانه تکانی تا مهیا کردن مقدمات پذیرایی نوروز را انجام می دهند، برنامه‌های متعددی در راستای تکریم مقام درگذشتگان نیز در نظر داشتند. یکی از زیباترین این آیین‌ها در شکل نمایشی را می‌توان در برگزاری مراسم عرفه یا علفه مردگان به نظاره نشست.

زیارت قبور مردگان، در آخرین شب جمعه‌ هر سال شمسی، سنتی کهن است که مردمان منتظر بهار به آن اهتمام داشته و احترام می‌گذارند. در بیشتر نقاط ایران دو شب آخر سال را «عرفه» یا «علفه» و در مناطقی «شب برات» می نامند.

عرفه زندگان و عرفه مردگان

در اجرای این آیین شب اول موسوم به عرفه مردگان است که طی آن برای اموات در گوشه‌ای از خانه چراغ روشن کرده و عقیده دارند در این شب روح درگذشتگان به آن خانه برمی‌گردد. ایرانیان در این شب خیرات داده و شادمانی نمی‌کنند.

شب دوم را عرفه زندگان نامیده و برای عید آماده شده و شادمانی می‌کنند. عید یا عرفه‌ مردگان به احتمال زیاد، بازمانده‌ای از رسوم بسیار کهن بزرگداشت فرَوَهرها (تجلی الهی روح درگذشتگان) است.

آماده شدن برای میزبانی شایسته از میهمانان در عرفه

سلیم سلیمی‌وند از پژوهشگران نام آشنای آیین‌ها و فرهنگ‌های مذهبی ایران در کتاب فرهنگ مردم بهار درباره آیین علفه مردگان آورده است: آنچه بهار را از دیگر مناطق و شهرهای ایران متمایز می‌کند، برگزاری «عید اموات» در غروب آخرین پنجشنبه سال است. بر اساس باوری کهن پیش از آمدن بهار و در آخرین شب جمعه سال، ارواح درگذشتگان به زمین و به خانه‌هایشان فرود می‌آیند و مهمان فرزندان و خانواده هستند.

اغلب ایرانیان باور دارند ارواح درگذشتگان در این روز به خانه و سامانه خود بازگشته و از بازماندگان خود انتظار خیرات، نذری و فاتحه خوانی دارند.به همین مناسبت در بسیاری شهرها و روستاهای ایران در آخرین پنجشنبه سال، زنان و مردان سر آرامگاه درگذشتگان می‌روند و خیرات و احسانی مانند؛ قرائت قرآن، پخش خرما، حلوا، سیب، شیرینی، شکلات، کیک و کاک می‌دهند.

در بسیاری نقاط ایران و در اجرای این آیین، تمام کسانی که به آرامستان‌ها می‌روند از کوچک و بزرگ قبل از ورود به آرامستان کاملا توقف کرده و فاتحه‌ای برای تمام آرمیدگان می‌خوانند و این کار را هنگام خروج نیز انجام می‌دهند. سپس به سر قبور اقوام، آشنایان و بزرگان رفته برای شادی روح امواتی که می‌شناسند، فاتحه می‌خوانند.

در بسیاری از روستاهای ایران که هنوز آیین عرفه یا علفه را به شکل سنتی و آیینی خود مانند گذشتگان برگزار می‌کنند؛ افراد حاضر به مناسبت ورود این میهمانان بهشتی، علاوه بر آنکه خانه را تمیز و کدورت‌ها را رفع می‌کنند، اسپند بر آتش می‌گذارند و خوراکی‌های ویژه نذری می‌پزند. چراغی را در حیاط تا صبح روشن می‌گذارند به این اعتقاد که روح درگذشتگان به راحتی خانه را پیدا کند.

اگر اولین سال درگذشت متوفی باشد بازماندگان سفره‌ای که معمولا از نوع ترمه است بر سر قبر تازه درگذشته انداخته و روی آن انواع خیرات قرار می‌دهند. اقوام، خویشان، دوستان و هرکسی که به نوعی با خانواده متوفی آشناست در غروب پنجشنبه آخر سال بر سر مزار حاضر شده تا به بازماندگان تسلیت مجدد بگوید.

همچنین در این روز از طرف بازماندگان، قرآن‌خوان یا مداح به سر مزار تازه درگذشته می‌آید و آیاتی از قران را با صوت زیبا تلاوت کرده، سپس روضه خوانی می‌کند و بعد از اتمام روضه، حاضران فاتحه خوانده از خوراکی‌ها خورده و برای شادی ارواح تمامی درگذشتگان و عزیز تازه درگذشته بار دیگر فاتحه خوانده و به بازماندگان تسلیت گفته و برای فاتحه‌خوانی سراغ دیگر قبور و مقابر شهدا و بزرگان مدفون می‌روند. صاحبان عزا و کسانی که عزیزی را در طول سال از دست داده اند، به خانه بازگشته و خود را برای «عید سیاه» آماده می‌کنند.

نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع است

آخرین بروزرسانی سایت: 1400-12-18 19:40