اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی یکی از انواع اختلالات شخصیتی و نوعی بیماری روانی است که مانع برقراری روابط اجتماعی سالم می‌شود. مبتلایان به اختلال شخصیتی دوری گزین علی‌رغم تمایل به برقراری روابط اجتماعی، قادر به معاشرت با دیگران و حفظ روابط بین‌فردی نیستند. درادامه با ما همراه باشید تا با علائم و راهکارهای درمان اختلال شخصیت دوری گزین بیشتر آشنا شوید.

علائم اختلال شخصیت دوری گزین

اختلال شخصیت اجتنابی دارای مجموعه‌ای از علائم رفتاری است که عبارت‌اند از:

• پرهیز از فعالیت‌های کاری، اجتماعی یا درسی: این افراد اغلب اوقات حس می‌کنند که در موقعیت‌های اجتماعی از آنها استقبال نمی‌شود و حتی اگر استقبال هم شوند، باز هم همین حس را می‌کنند، زیرا مبتلایان به این اختلال شخصیتی تحمل‌ شنیدن انتقاد را ندارند و معمولا خودشان را پایین‌تر از دیگران می‌بینند؛
• عزت نفس پایین؛
• تمایل به انزوا.

این افراد وقتی در موقعیت‌های اجتماعی واقع می‌شوند، از صحبت‌کردن می‌ترسند، زیرا از اینکه حرف اشتباهی بزنند، صورت‌شان از کم رویی سرخ شود، به لکنت بیفتند و کلا از خجالت زدگی بیم دارند. فرد مبتلا همچنین ممکن است زمان زیادی را با اضطراب در رفتار اطرافیانش به‌دنبال نشانه‌های تأیید یا پذیرفته‌نشدن بگردد. چنین افرادی خودشان می‌دانند که در موقعیت‌های اجتماعی راحت نیستند و از لحاظ اجتماعی احساس بی‌عرضگی می‌کنند. اما علی‌رغم آگاهی بر این قضیه، باز هم اگر کسی درمورد خجالتی‌بودن‌ یا دستپاچگی‌شان چیزی بگوید یا به‌شوخی سربه‌سرشان بگذارد، حرفش را بلافاصله مثل انتقاد یا نشانه‌ای مبنی بر عدم پذیرش فرض خواهند کرد.

پیامدهای اجتماعی ابتلا به اختلال شخصیت دوری گزین

همان‌طور که گفته شد، ابتلا به اختلال شخصیت اجتنابی موجب ترس از عدم پذیرش می‌شود و فرد به‌همین‌دلیل به‌سختی می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. مبتلایان به این اختلال شخصیتی در برقراری دوستی با دیگران احساس تردید می‌کنند، مگر اینکه مطمئن باشند که طرف مقابل‌ دوست‌شان خواهد داشت. چنین افرادی وقتی در رابطه‌ای قرار دارند، از بیان احساسات و مسائل خصوصی‌شان می‌ترسند و از همین‌رو در حفظ روابط نزدیک و دوستی‌های صمیمی به مشکل برمی‌خورند.

براساس ویراست پنجم «راهنمای تشخیصی و آماری بیماری‌های روانی» که از سوی انجمن روان‌پزشکی آمریکا تهیه شده است، فردی که مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین تشخیص داده می‌شود، باید دارای حداقل چهار مورد از معیارهای زیر باشد:

• از فعالیت‌های شغلی‌ِ شامل روابط بین‌فردی به‌دلیل ترس از انتقاد، مخالفت و عدم پذیرش خودداری می‌کند؛
• تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد، مگر اینکه مطمئن باشد که دوست داشته خواهد شد؛
• در روابط نزدیک به‌دلیل ترس از خجالت‌زدگی یا مضحکه‌شدن خیلی احتیاط می‌کند و خودش را تحت فشار می‌گذارد؛
• در موقعیت‌های اجتماعی مدام نگران‌ است که مبادا انتقاد شود و او را نپذیرند؛
• در موقعیت‌های بین‌فردی جدید به‌دلیل احساس بی‌کفایتی به عذاب می‌افتد؛
• خودش را از لحاظ اجتماعی بی‌عرضه، از لحاظ شخصیتی نچسب و نسبت به دیگران پایین‌تر می‌بیند؛
• به‌دلیل ترس از خجالت‌زدگی تمایلی به تصمیم گیری شخصی یا مشارکت در فعالیت‌های جدید ندارد.

رفتارهای دوری گزینی ممکن است در کودکان یا نوجوانان نیز مشاهده شوند، اما تشخیص اختلال شخصیت دوری گزین در این دوران به‌سادگی امکان‌پذیر نیست، زیرا رفتارهایی مانند ترس از غریبه‌ها، کم‌رویی اجتماعی یا حساسیت به انتقاد معمولا طی مراحل رشد چندان هم غیرطبیعی نیستند.

راه‌های درمان اختلال شخصیت دوری گزین

مانند سایر اختلالات شخصیتی، تشخیص و درمان اختلال شخصیت دوری گزین نیز برعهده روان‌پزشک است. راهکارهای درمان این اختلال شخصیتی بسیار متنوع‌اند، اما معمولا شامل صحبت‌درمانی هم می‌شوند. اگر بیمار علاوه‌بر اختلال شخصیت دوری گزین به افسردگی یا اختلال اضطراب نیز مبتلا باشد، شاید دارو هم تجویز شود.

اختلال شخصیت دوری گزین و سایر اختلالات مرتبط

اختلال شخصیت اجتنابی ممکن است با سایر اختلالات روانی همراه باشد. در این‌صورت پزشک معالج می‌کوشد تا برای درمان علائم هر اختلال راهکاری اتخاد کند. شایع‌ترین اختلالاتی که معمولا همراه با اختلال شخصیت دوری گزین بروز می‌کنند، عبارت‌اند از:

• هراس اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی: این اختلال باعث می‌شود که فرد در موقعیت‌های اجتماعی معمول با احساس اضطراب و خجالت روبه‌رو شود.
• اختلال شخصیت وابسته: فرد مبتلا به این اختلال در هرکاری حتی تصمیم‌گیری‌های شخصی به‌شدت وابسته‌ی دیگران است.
• اختلال شخصیت مرزی: مبتلایان به این اختلال در حوزه‌های مختلفی ازجمله روابط اجتماعی، رفتار، خلق‌وخو و خودانگاره (تصور فرد از خود) مشکل دارند.

بسیاری از علائم اختلال شخصیت دوری گزین با علائم سایر اختلالات نام‌برده به‌ویژه درمورد خصوصیات کلی جمع‌هراسی مشترک‌اند. به‌همین‌دلیل ممکن است که این اختلالات در تشخیص باهم اشتباه شوند. از این‌روست که پزشک معالج برای اینکه بتواند به تشخیص درستی برسد و راهکار درمانی مناسبی اتخاذ کند، اندکی طول می‌کشد.